۶۰ کتاب برتر جامعه‌شناسی (بخش اول)

۱ – کتاب اقتصاد و اجتماع: (Economy and Society) ماکس وبر (۱۹۲۲)؛ اقتصاد و اجتماع کتابی است مفصّل از ماکس وبر که پس از مرگ نویسنده چاپ شده. این کتاب و کتاب اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری دو تا از مهم‌ترین کتاب‌های این دانشمند اجتماعی به شمار است. انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی این را مهم‌ترین کتاب علوم اجتماعی قرن بیستم شناخته است.
۲- کتاب بینش جامعه‌شناختی: (The sociological imagination) سی. رایت میلز(۱۹۵۹)؛ بینش جامعه‌شناختی یا تخیل جامعه‌شناختی کتابی است که در سال ۱۹۵۹ توسط جامعه‌شناس آمریکایی سی. رایت میلز نوشته و در انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر شده‌است. در این کتاب، او ایدۀ تخیل جامعه‌شناختی را ابداع نموده‌است: ابزاری که به وسیله آن می‌توان رابطه بین خود و جامعه را درک کرد.
۳- کتاب نظریه اجتماعی و ساختار اجتماعی: (Social Theory and Social Structure) رابرت کی. مرتن (۱۹۴۹)؛ کتابی است مهم در جامعه‌شناسی، در این کتاب بسیاری از مفاهیم مهم جامعه‌شناسی معرفی شده‌است: کارکردها و دژکارکردهای آشکار و پنهان، محو شدن با ترکیب، گروه مرجع، پیشگویی خود تحقق‌بخش، نظریه برد متوسط و غیره…
۴- کتاب اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری: (Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus) ماکس وبر(۱۹۰۵)؛ اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری نوشتهٔ ماکس وبر یکی از مهم‌ترین متن‌های کلاسیک جامعه‌شناسی است. اخلاق کاری پروتستان شاید معروف‌ترین سنخ آرمانی وبر باشد زیرا به بهترین وجه تعهد وی به روشی را نشان می‌دهد که به ادغام تحلیل علّی با مفهوم ذهنی انسان، حساس است.
۵- کتاب ساخت اجتماعی واقعیت: (The Social construction of reality: a treatise in the Sociology of Knowledge) پیتر برگر و توماس لاکمن (۱۹۶۶)؛ دربارهٔ جامعه‌شناسی شناخت و معرفت است. این اثر عبارت ساخت اجتماعی را در علوم اجتماعی مرسوم کرد و بیشتر از کار آلفرد شوتس متأثر است.
۶- کتاب تمایز: (به فرانسوی: La Distinction) پیر بوردیو(۱۹۷۹)؛ بر پایهٔ پژوهش های تجربی جامعه‌شناس فرانسوی پیر بوردیو در فرهنگ فرانسه است. او به بحث درمورد قضاوت می‌پردازد. این کتاب برگرفته از مطالعاتی است که بوردیو از سال‌ ۱۹۶۳ تا ۱۹۸۸ انجام داده است.
۷- کتاب در باب فرایند تمدن: (The Civilizing Process) نوربرت الیاس (۱۹۳۹)؛ اثری کلاسیک در جامعه‌شناسی. «در باب فرآیند تمدن: بررسی‌هایی در تکوین جامعه‌شناختی و روانشناختی آن»، با عنوان اصلی Über den Prozeß der Zivilisation ، مشهورترین و مهم‌ترین کتاب نوربرت الیاس، جامعه‌شناس مطرح آلمانی، است. به نظر الیاس ذات و ماهیت امور اجتماعی و حتی ماهیت خود انسان اموری پویا و غیرایستا هستند لذا مفاهیمی از قبیل «فرد»، «جامعه»، «عامل» و یا «ساختار» اساسا برای بیان واقعیت های اجتماعی به نوعی تحریف این پیتر هاست.
۸- کتاب نظریه کنش ارتباطی: (آلمانی: Theorie des kommunikativen Handelns) یورگن هابرماس (۱۹۸۱)؛ نظریه شناخت شناسی یورگن هابرماس که در ادامه اندیشه های مکتب انتقادی مطرح می شود، یکی از اساسی ترین نظریاتی است که نقش شناخت اثباتی را در جامعه به چالش می کشد و آن را عقلانی شدن به مثابه از دست رفتن «آزادی» و «معنا» قلمداد می کند. نقش شناخت در کنش اجتماعی و تعاملات بیناذهنی، برای هابرماس بحثی بنیادین است. او نقد بر حوزه عمومی را از نقد «شناخت» آغاز می کند و با پی ریزی چارچوبی برای ابعاد «آن»، شرایط رسیدن به «تفاهم» در عمل اجتماعی و ارتباطی را ترسیم می نماید. شناختی که از یک سو بنیاد ارتباط است و از دیگر سو در گفتمان تجلی می یابد.
۹- کتاب نظریه اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس: (Modren social theory: from parsons to habermas) یان کرایب (۱۹۹۲)؛ این کتاب را در واقع می‌توان مکمل کتاب دیگر نویسنده، نظریه‌های اجتماعی کلاسیک، دانست. یان کرایب در این کتاب به نظریه‌ی اجتماعی پس از مارکس، وبر، دورکیم و زیمل می‌پردازد و تحولات آن را از جنگ دوم جهانی به بعد پی می‌گیرد.
۱۰- کتاب نمود خود در زندگی روزمره: (The presentation of self in everyday life) اروینگ گافمن (۱۹۵۹)؛ گافمن به زندگی اجتماعی همچون صحنه تئاتری می نگرد که کنشگران انسانی برای نمایش نقش ها و شخصیت های مختلف روی صحنه آن می آیند. چنین نگاهی به زندگی اجتماعی ریشه در اندیشه ژان پل سارتر دارد. با تاثیرپذیری از دیدگاه اگزیستانسیالیست ها است که گافمن به بررسی «نمود خود در زندگی روزمره» می پردازد و چگونگی به روی صحنه بردن «خود» در تعاملات روزمره را تحلیل می کند.
۱۱- کتاب ذهن خود و جامعه: از منظر یک جامعه‌شناس رفتارگرا (Mind, self society from the standpoint of a social behaviorist) جورج هربرت مید (۱۹۳۴)؛ این کتاب بنیان نظریه تعامل‌گرایی نمادین شناخته می‌شود که از طریق رفتار و تعامل «خود» فرد با واقعیت، تحلیلی روان‌شناختی ارائه می‌دهد. مبنای بحث مید این است که رفتار اصولاً از طریق مواجهات و تجارب اجتماعی توسعه می‌یابد.
۱۲- کتاب صور بنیانی حیات دینی: (Les Formes élémentaires de la vie religieuse) امیل دورکیم (۱۹۱۲)؛ موضوع کتاب بررسی خاستگاه نخستین شکل از دین است. این کتاب از متون کلاسیک جامعه‌شناسی دین به‌حساب می‌آید.دورکیم در ابتدای کتاب هدف این مطالعه را چنین اعلام می‌کند: «هدف ما مطالعهٔ ساده‌ترین و بدوی‌ترین دینی است که بشر تاکنون بدان پی‌برده؛ می‌خواهیم این شکل از دین را تحلیل و تبیین کنیم.»
۱۳- کتاب جامعه شناسی: (Sociology) آنتونی گیدنز(۱۹۸۶)؛ آنتونی گیدنز در این کتاب جوهره ی ایده هایی را در اختیار دانشجویان جدید قرار می دهد که درباره ی آن ها با رهبران سیاسی جهان گفت وگو کرده است. این کتاب فراتر از کتاب های درسی است. گیدنز نشان می دهد که اگر بخواهیم به مسائل بزرگ جهانی که زندگی مان را تحت الشعاع قرار داده بپردازیم، شناخت جامعه تا چه حد ضروری است.
۱۴- کتاب نظام جهانی مدرن: (The Modern World-System I) ایمانوئل والرشتاین (۱۹۷۵)؛ به نظر والرشتاین، در نظام نوین جهانی، هژمونی اقتصادی اهمیت بیشتری از هژمونی سیاسی و نظامی دارد و تسلط قدرت های جهانی کنونی را باید بر اساس ظرفیت ها و راهبردهای اقتصادی آنان توضیح داد. به تعبیر والرشتاین، در یک اقتصاد جهانی، معمولاً ساختار سیاسی، فرهنگ را با موقعیت فضایی پیوند می‌زند. زیرا در یک اقتصاد جهانی نخستین نقطه‌ فشار سیاسی در دسترس گروه‌ها، ساختار دولتی- محلی (ملی) است. همگن‌سازی فرهنگی معمولاً به منافع گروه‌های کلیدی خدمت می‌کند و فشارها زمینه را برای ایجاد هویت‌های فرهنگی- ملی فراهم می‌آورند.
۱۵- کتاب مراقبت و تنبیه: (به فرانسوی: Surveiller et punir) میشل فوکو (۱۹۷۵)؛ فوکو می‌گوید، از قرن هجدهم به بعد مجازات‌های وحشیانه شکنجه و آزار بدنی ما قبل مدرن جای خود را به مجازات‌های ظریف روانی داد و مجازات‌های جدید روح را آماج خود قرار داد، مجموعه کیفرشناسی جدید به جانب مراقبت فراگیر معطوف شد. زندان‌ها، مدارس و آسایشگاه‌های روانی به منظومه‌هایی از نظارت فراگیر تبدیل شد که فرد را در معرض مراقبت دایمی و بدون وقفه قرار می‌داد و به تهیه پرونده و گزارش‌هایی تفصیلی از رفتار فرد و تدوین شناخت شناسانه از این داده‌ها مدد می‌رساند. در این منظومه که فوکو آن را «میکروسکوپ قدرت» می‌نامد، گفتمان علمی، اجتماعی و کیفیات سیاسی قدرت و ذهنیت فردی با هم تلاقی می‌کنند و به صورتی ظریف و پیچیده بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند.
۱۶- کتاب ساختار انقلابهای علمی: (The Structure of Scientific Revolutions) توماس کوهن (۱۹۶۲)؛ کتاب ساختار انقلاب‌های علمی، توفانی در رشته های تاریخ علم، فلسفه علم و جامعه شناسی ایجاد کرده و تاکنون به بیش از ۲۰ زبان ترجمه شده است. کوهن باور داشت مقبولیت نظریه های علمی بیشتر به خاطر توافق تاریخی است که در هر دوره میان دانشمندان ایجاد می شود. انقلاب های علمی در پی چالشهای جدی در علوم رخ می دهند و سبب تغییر مفاهیم علمی می شوند.
۱۷- کتاب جامعه خطر: (Risk Society) اولریش بک (۱۹۸۶)؛ این کتاب به بررسی نتایج و عواقبی که پیشروی دنیا به سوی صنعتی شدن در پی دارد می پردازد؛ نویسنده در واقع جامعه صنعتی را به عنوان جامعه خطر در نظر می گیرد و از پیامدهایی که مدرنیته بر امور سیاسی، اجتماعی، خانواده، روابط جنسی و حتی حوزه اقتدار ملت ها و دولت ها برجای می گذارد پرده بر می دارد. اولریش بک طیف وسیعی از مسائل را که دنیای امروز با آن روبروست هم چون فردگرایی، جهانی سازی و… مورد مطالعه قرار داده است.
۱۸- کتاب جامعه‌شناسی ریسک: ریسک، سیاست اجتماعی و رفاه (Risk, social policy and welfare) هیزل کمشال (۲۰۰۲)؛ در گام نخست از کتاب مفاهیم ریسک و سیاست اجتماعی معرفی و سپس روند سیاست اجتماعی از سال ۱۹۷۰م و نقشه حرکت از نیاز به ریسک به عنوان یک اصل سازمان یافته تدارک رفاه بررسی شده است. آن گاه کلید تهیه و آزمون نقش ریسک و مسئولیت‌پذیری در الگوهای در حال تغییر مراقبت از سلامتی و سیاست سلامتی ترسیم گردیده است. در پایان آنچه را که «وفاق رفاه» در ابتدای قرن بیستم م نامیده شده و مبتنی بر ریسکی است که منجر به «رفاه مثبت» می‌شود، مورد مطالعه قرار گرفته است.
۱۹- کتاب دیالکتیک روشنگری: (به آلمانی: Dialektik der Aufklärung) ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو (۱۹۴۷)؛ موضوع اصلی کتاب توضیح این مطلب است که هدف اصلی روشنگری آزاد کردن انسان از اختناق سیاسی و بدبختی اقتصادی و مادی بوده‌است؛ ولی روشنگری خود تبدیل به اسطوره‌ای شده‌است که همراه با بدبختی و فلاکت است. از منظر آدورنو و هورکهایمر پروژهٔ عقلانی روشنگری به تسلط تکنولوژی بر جهان و اسیر و بنده شدن فرد در نظام‌های توتالیتر منجر شده‌است.
۲۰- کتاب ریشه‌های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی: (نقش ارباب و دهقان در روند نوین‌سازی)( Social origins of dictatorship and democracy: lord and peasant in the) برینگتون مور؛ موردر این کتاب، با بررسی تطبیقی شش کشور بزرگ، نشان می‌دهد که انقلاب‌های بورژوایی (بریتانیا، فرانسه، آمریکا)، ارتجاعی/ فاشیستی (آلمان و ژاپن قبل از جنگ جهانی دوم)، و دهقانی/ کارگری (رژیم‌های کمونیستی) چگونه شکل گرفته‌اند و نقش وضعیت و طبقات اجتماعی در آنها چه بوده است.
۲۱- کتاب دگرگونی بزرگ: خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما (The great transformation : the political and economic origins of our time) کارل پولانی (۱۹۴۴)؛ دگرگونی بزرگ آنگونه که کارل پولانی در این کتاب توضیح می‌دهد، آن دگرگونی مفردی است که پیش از آنکه در عمل باعث دگرگونی‌های بزرگی شود که بخش اعظم کتاب به شرح و توضیح آن اختصاص دارد، در اندیشه به وجود آمد. آن دگرگونی مفرد، چیزی نیست مگر جدا کردن یا همان منفک کردن مقوله اقتصاد از سایر مقولات اجتماعی. بخش مهمی از کتاب دگرگونی بزرگ شرح و بسط مصائبی است که این طرز تفکر به جامعه و بیش از هر جای دیگری در زادگاهش انگلستان وارد آورد، و همچنین توضیح تلاش‌های عبثی که برای مهار تبعات منفی آن صورت گرفت.
۲۲- کتاب ایدئولوژی و اتوپیا: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی شناخت (Ideologie und Utopie = Ideology and utopia: an introduction to the sociology of knowledge) کارل مانهایم (۱۹۲۹)؛ به نظر مانهایم، تبعیت آگاهی انسان از پایگاه اجتماعی‌اش امری است که نمی‌توان نادیده‌اش گرفت .این تبعیت بخش سازنده شناخت است و باید مورد توجه نظریه جدید شناخت قرار گیرد … وی معتقد بود که شناخت شناسی (بدان گونه که کانت ساخته و پرداخته بود) منسوخ شده است و نظام علمی جدیدی، که همانا جامعه‌شناسی شناخت باشد، باید بر جای آن تکیه زند….بر طبق نظر “مانهایم”، این نظام علمی جدید روشن می‌سازد که هر گونه شناختی (خواه درباره انسان و خواه درباره اشیا) مقید به موقعیت یعنی وابسته به مجموعه‌ای از شرایط و اوضاع اجتماعی و تاریخی است…
۲۳- کتاب سرمایه: نقد اقتصاد سیاسی (به آلمانی: Das Kapital; Kritik der Politischen Ökonomie) کارل مارکس (۱۸۶۷)؛ این کتاب به تحلیل قواعد اقتصادی تولید نظام سرمایه‌داری می‌پردازد. مارکس در این کتاب در جستجوی فهم ‌سازو کارِ جامعه‌‌ سرمایه‌داری و به قول خودش “آشکار کردن قانون اقتصادی حرکت جامعه‌ مدرن” است.
۲۴- کتاب منطق کنش جمعی: (The Logic Collective Action) منکور السون (۱۹۶۵)؛ یکی از آثار کلاسیک اقتصاد علوم اجتماعی است. برخی اقتصاددانان که به معضلات مربوط به کالاهای همگانی می‌پردازند، می‌گویند که میان عقلانیت فردی و عمل جمعی تزاحم برقرار است. منکور اولسون از نظریه‌پردازان انتخاب عقلانی نیز نظریه‌ای را درباره رفتار گروهی مطرح کرده که برخلاف نظریه مرسوم که تلاش گروه‌ها را برای تحقق اهداف خویش امری بدیهی می‌داند، معتقد است گروه‌ها متشکل از افرادی است که هر یک به تنهایی تصمیم می‌گیرند.
۲۵- کتاب درباره تقسیم کار اجتماعی: (The division of labor in society) امیل دورکیم (۱۸۹۳)؛ در جامعه پیشرفته صنعتی سرمایه‌داری، نظام پیچیده تقسیم کار بدین معناست که افراد بر اساس شایستگی در جامعه به کار گرفته شده و بر همان اساس پاداش دریافت می‌کنند: در صورت وجود عدالت در جامعه، نابرابری اجتماعی بیانگر نابرابری طبیعی است. دورکیم استدلال می کرد برای حفظ نظم (یا همبستگی ارگانیکی) در جامعه، مقررات اخلاقی و همچنین مقررات اقتصادی مورد نیاز است.
۲۶- کتاب قواعد روش جامعه‌شناسی: (به فرانسوی: lang-fr) و (به انگلیسی: The Rules of Sociological Method) امیل دورکیم (۱۸۹۵)؛ دورکیم یکی از پدران جامعه‌شناسی و این اثر، بیانیه جامعه‌شناسی اوست. دورکیم در آن، جامعه‌شناسی را از سایر علوم متمایز و منطق این تفکیک را ارائه نموده‌است. جامعه‌شناسی علم واقعیت‌های اجتماعی است. دورکیم دو تز اصلی را طرح می‌کند که بدون آنها جامعه‌شناسی، علم نخواهد بود: ۱- باید موضوع مطالعه اختصاصی داشته باشد. برخلاف فلسفه یا روان‌شناسی، موضوع مناسب مطالعه جامعه‌شناسی واقعیت‌های اجتماعی است.۲- باید با روش علمی و عینی تا آنجا که ممکن است به روش علوم طبیعی نزدیک شود. این روش باید در هر صورت از تعصب و پیشداوری ذهنی دوری جوید.
۲۷- کتاب مطالعات روش شناسی قومی: یا روش شناسی مردمنگارانه (Studies in Ethnomethodology) هارولد گارفینکل (۱۹۶۷)؛ این اصطلاح به معنای روشهایی است که مردم هرروزه به کار می برند، روش شناسی مردمنگارانه اساسا برآن است (تاثابت کند که جامعه چیزی نیست جز دستاورد عملی و پیوسته جاری افراد معقول ). این اصطلاح نخستین بار توسط هارولد گار فینگل در دهه ۱۹۴۰ ابداع شد ودرسال ۱۹۶۳ این مکتب تأسیس شد و تاسال ۱۹۶۷ شهرت زیاد نداشت بعد از انتشا ر کتاب بررسیها در روش شناسی مردمنگارانه گار فینگل به سال ۱۹۶۷ این دید گاه درسراسر آمریکا مخطبان فراوانی پیدا کرد.
۲۸- کتاب نخبگان قدرت: (The Power Elite) چارلز رایت میلز (۱۹۵۶)؛ میلز در این کتاب تحلیل عمیقی از ساختار قدرت در ایالات متحده آمریکا که مرحله متاخری از سرمایه‌داری پیشرفته است ارائه می‌کند. او نخبه را چنین تعریف می‌کند: «این حلقه‌های سیاسی، اقتصادی، و نظامی که مجموعه پیچیده‌ای از گروه‌های منطبق برهم و کوچک اما غالب و مسلط هستند، در تصمیم‌گیری‌هایی شریکند که تاثیرشان دست‌کم در سطح ملی است.»
۲۹- کتاب نظریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی (Raisons pratiques: sur la theorie de l’action) پیر بوردیو(۱۹۹۴)؛ بوردیو در این کتاب، که آن را عصاره فعالیت علمی خود می‌داند، گزارشی از بنیادی‌ ترین نظریه‌ پردازی‌های خود را عرضه می‌کند. نویسنده می‌کوشد به این سؤال که نظام اداری، نظام حقوقی، نظام آموزشی … چگونه ساختارهای مطلوب دولت را بازتولید می‌کنند، پاسخ دهد. به عقیده او «باور رایج» که نقطه مقابل تحلیل علمی است، باعث به رسمیت شناخته شدن رشته‌ای از امور به عنوان امور عام، عقلانی و طبیعی می‌شود. بر همین مبنا، او عاملان اجتماعی را سوژه‌های آگاه آزاد نمی ‌داند و برای علم شناخت اجتماع، دلیل متکی به عمل را از عمل متکی به دلیل برتر می‌نشاند.
۳۰- کتاب پیامدهای مدرنیت: (The consequences of modernity) آنتونی گیدنز (۱۹۹۰)؛ گیدنز در این اثر نظریِ برجسته، تفسیری نوین و تفکربرانگیز را از دگرگونی های اساسیِ مرتبط با و ناشی از مدرنیته ارائه می کند. این نویسنده با ارائه ی توضیحاتی بدیع و آموزنده درباره ماهیت مدرنیته، بر مفاهیمی همچون «امنیت در مقابل خطر» می پردازد. مدرنیته، پدیده ای دو وجهی است. شکل گیری نهادهای اجتماعی باعث به وجود آمدن فرصت های بیشماری برای لذت بردن از یک زندگی امن و موفقیت آمیز شده است. اما مدرنیته از طرف دیگر، جنبه های تاریکی نیز دارد که در زمانه کنونی بسیار اهمیت پیدا کرده اند، مانند ماهیت بعضاً تحقیرآمیز کارهای صنعتی مدرن، افزایش تمامیت طلبی، تهدیدهای روزافزون مربوط به محیط زیست و رشد هشداردهنده قدرت و سلاح های نظامی.