کتاب آموزش سه تار اثر جلال ذوالفنون
کتاب آموزش سه تار اثر جلال ذوالفنون بر اساس تکنیک سه تار در چهار جلد، همراه با نوار به آموزش ساده و روان چگونگی نواختن سه تار پرداخته است.
تا آنجا که خوانده ایم و شنیده ایم آموزش موسیقی عملی در ایران همچون دیگر کشورهای مشرق زمین از روزگاران باستان تا ابتدای سده حاضر بصورت شفاهی و سینه به سینه بوده است. در روش آموزش شفاهی – که آن را اصطلاحاً سینه ای و گوشی نیز گفته اند – شاگردان در محضر استاد حاضر می شده اند استاد می نواخته و شاگرد به قدر گنجایش ذهن به خاطر می سپرده و پیش خود با تمرین و ممارست روان می کرده است. بدیهی است که بدلیل محدودیت حافظه و لزوم حضور مستمر در محضر استاد نیل به مقامات بالای هنری سالها بطول می انجامید و در حقیقت علاوه بر عشق و علاقه، به زمان و استعداد و حافظه قابل توجهی نیز نیاز بوده است.
از صد سال پیش که باب مراودات با تمدن غربی از لحاظ علمی و هنری گشوده شد، هنرمندان و ارباب فضل و ذوق با موسیقی غربی آشنا شدند و روش آموزش موسیقی غربی که مبتنی بر اصول علمی و روشهای مکتوب و خط موسیقی بود مورد توجه قرار گرفت و علاقمندان به این طریقه دریافتند که خط موسیقی را در مورد نغمه های ایرانی و شرقی نیز می توان بکار گرفت و بنابراین ما هم می توانیم مثل غریبها برای سازهای ایرانی متد و کتب آموزشی تالیف نمائیم.
زمانی که شادروان روح الله خالقی ریاست هنرستان موسیقی ملی را عهده دار بود با همکاری دو تن از اساتید تار موسی معروفی و نصرالله زرین پنجه در صدد برآمد که کتابی برای نونهالان و دانش آموزان هنرستانهای موسیقی تالیف نماید. حاصل سعی آنان کتابی است در دو جلد که برای سالهای اول و دوم هنرستان منتشر شد. قطعات درسی این کتاب تماماً حالت ضربی دارند و حتی المقدور سعی شده است که مروری بر مقامات مختلف موسیقی ایرانی بعمل آید و آشنایی اجمالی با آنها حاصل شود.
ولی در آن زمان ساز سه تار به علت حجم کم صوتی جهت شرکت در ارکستر مناسب شناخته نشده و در حقیقت از دور آموزش سیستماتیک کنار گذاشته شده بود. با وجود اینکه پرده های تار و سه تار یکسان است و سيمها معمولاً به یک ترتیب کوک می شوند ولی وضعیت صدا دهی (سونوریته) سه تار و تار کاملاً تفاوت دارد.
بنابراین رعایت دقیق مضرابها و انگشت گذاری تار برای سه تار و همچنین استفاده از بعضی کوکهایی که بر روی تار نتایج مطلوب می دهند موجب مخدوش شدن شخصیت مستقل سه تار خواهد شد.
تا کنون (زمان اولین انتشار کتاب) هرگز یک روش تعلیم و آموزش که ویژه ساز سه تار باشد (بخصوص با توجه به استعدادها و شخصیت گرانقدر این ساز که از محبوبترین سازهای ملی ماست) نوشته نشده است.
از اینروست که از چند سال پیش لزوم تدوین روش آموزشی جدید (نه تنها برای سه تار که برای تمام سازهای ایرانی) احساس می شده است که جامع نیازهای فوق در یک کلام تلفیقی از آموزش جدید و سنتی باشد. گرچه این ادعا که جزوه حاضر جامع تمام شرایط و نیازهایی است که ذکر شد سخنی گزاف است لیکن در حد طاقت و توان و دانش نگارنده می توان گفت محصولی است از سی سال تعلیم انواع سازها در سطوح مختلف سنی از کودکستان تا دانشگاه و چهل سال نوازندگی سه تار.
ویژگیهای آموزشی کتاب آموزش سه تار
１- آموزش مبانی و اصول اولیه نت خوانی علامتهای اختصاری و پرده شناسی در بین دروس و مخلوط با تعلیم نوازندگی عملی به تناسب احتیاج و ظرفیت هنرجو ارائه شده است و به عبارت دیگر مطالب تئوریک همراه و ملازم درسهای عملی هستند.
2- در مورد انگشت گذاری و مضرابها توجه کامل به شخصیت سه تار بعمل آمده است. همچنین از انتقال سبکی خاص در نوازندگی سه تار پرهیز شده و راه برای هنر آموزان گرامی در انتقال سبکهای مختلف باز است.
3 – از در آمیختن دستگاهها و آوازها با یکدیگر به شدت پرهیز شده است.
۴- تمامی فرمهای موسیقی سنتی در هر دستگاه (یا آواز) ارائه شده اند (پیش درآمد، آواز، ضربی، چهار مضراب، تصنیف و رنگ) و بدین ترتیب پس از اتمام هر قسمت هنرجو مجموعه ای در اختیار دارد که می تواند تمام یا قسمتی از آنرا برای اجرا انتخاب کند.
۵ هدف از تمرینها اجرای مطالب است و پس بدین منظور از تمرینها در دو قسمت اول (ماهور و شور) استفاده شده است.
۶- از ردیف موسیقی ملی ایران به عنوان پربارترین پشتوانه مطالب استفاده شده و توجه هنرجویان را به این نکته معطوف داشته ایم که این درسها را می توان با قدری تغییر در ردیف اساتید برجسته حستجو نمود.
نوار آموزشی می باید به عنوان یکی از مهمترین پایه های آموزش تلقی شود. هدف هنرجو از گوش دادن نوار اجرای قطعه در سطح اجرای نوار نیست بلکه دریافت ریتم صحیح، حالات مشکل و بالاخره پرورش استعداد یادگیری از طریق گوش است.
