احمد شاملو و آثارش
احمد شاملو متولد ۲۱ آذر ۱۳۰۴ متخلص به الف. بامداد و الف. صبح، شاعر، فیلم‌ساز، روزنامه‌نگار، پژوهشگر، مترجم، فرهنگ‌نویس و از دبیران کانون نویسندگان ایران در خیابان صفی‌علیشاه تهران از پدرى بنام حیدر (اصالتاً از قریه شاملو تبریز) و مادرى بنام کوکب، چشم به جهان گشود.
شاملو به‌خاطر شغل پدرش که افسر ارتش رضا شاه بود و هر چند وقت را در جایی به مأموریت می‌رفت، در شهرهایی چون رشت و سمیرم و اصفهان و آباده و شیراز گذراند و تحصیلات مدرسه‌ای نامرتبی داشت؛ و از همین روی خانواده‌اش هرگز نتوانست مدتی طولانی جایی ماندگار شوند.
در اوایل دههٔ ۲۰ خورشیدی پدرش برای سر و سامان دادن به تشکیلات از هم پاشیدهٔ ژاندارمری به گرگان و ترکمن‌صحرا فرستاده شد. او همراه با خانواده به گرگان رفت و به ناچار در کلاس سوم دبیرستان ادامه تحصیل داد. در بحبوحهٔ جنگ جهانی دوم و ورود متفقین به خاک ایران، در فعالیت‌های سیاسی علیه متفقین در شمال کشور شرکت کرد و بعدها در تهران دستگیر و به بازداشتگاه سیاسی شهربانی و از آنجا به زندان شوروی در رشت منتقل شد.
پس از آزادی از زندان با خانواده به رضائیه (ارومیه) رفت و تحصیل در کلاس چهارم دبیرستان را آغاز کرد. با به قدرت رسیدن پیشه‌وری و فرقه دموکرات آذربایجان همراه پدرش دستگیر شد و تا کسب تکلیف از مقامات بالاتر دو ساعت مقابل جوخه آتش قرار گرفت. سرانجام آزاد شد و به تهران بازگشت. او برای همیشه ترک تحصیل کرد و در یک کتاب‌فروشی مشغول به کار شد.
در سال ۱۳۳۲ پس از کودتای ۲۸ مرداد علیه دکتر مصدق و با بسته شدن فضای سیاسی ایران مجموعه شعر آهن‌ها و احساس توسط پلیس در چاپخانه سوزانده شد و با یورش مأموران به خانهٔ او ترجمهٔ «طلا در لجن» اثر زیگموند موریس و بخش عمدهٔ کتاب پسران مردی که قلبش از سنگ بود اثر مور یوکایی «مردی که قلبش از سنگ بود» با تعدادی داستان کوتاه نوشتهٔ خودش و کتاب‌ها و یادداشت‌های کتاب کوچه از میان می‌رود و با دستگیری مرتضی کیوان نسخه‌های یگانه‌ای از نوشته‌هایش از جمله مرگ زنجره و سه مرد از بندر بی‌آفتاب توسط پلیس ضبط می‌شود که دیگر هرگز به دست نمی‌آید.
او موفق به فرار می‌شود اما پس از چند روز فرار از دست مأموران در چاپخانه روزنامهٔ اطلاعات دستگیرشده، به عنوان زندانی سیاسی به زندان موقت شهربانی و زندان قصر برده می‌شود. در زندان، در کنار شعر، به بررسی شاهنامه هم می‌پردازد و دست به نگارش پیش‌نویس دستور زبان فارسی می‌زند و قصهٔ بلندی به سیاق امیر ارسلان و ملک بهمن می‌نویسد که در انتقال از زندان شهربانی به زندان قصر از بین می‌رود. مرتضی کیوان به همراه ۹ افسر سازمان نظامی حزب توده اعدام می‌شود و او در زمستان ۱۳۳۳ پس از تحمل یک سال حبس، از زندان آزاد می‌شود.
با این‌حال «مردی که قلبش از سنگ بود» پس از سال‌ها توسط نشر ثالث به‌چاپ رسید.
شهرت اصلی شاملو به‌خاطر نوآوری در شعر معاصر فارسی و سرودن گونه‌ای شعر است که با نام شعر سپید یا شعر شاملویی که هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین قالب‌های شعری مورد استفادهٔ در ایران به‌شمار می‌رود می باشد.
شاملو در سال ۱۳۲۵ با نیما یوشیج ملاقات کرد و تحت تأثیر او به شعر نیمایی روی آورد؛ اما نخستین بار در شعر «تا شکوفهٔ سرخ یک پیراهن» که در سال ۱۳۲۹ با نام «شعر سفید غفران» منتشر شد وزن را رها کرد و به صورت پیشرو سبک نویی را در شعر معاصر فارسی شکل داد.
ازدواج اول
شاملو در بیست و دو سالگی (۱۳۲۶) با اشرف الملوک اسلامیه ازدواج کرد. و چهار فرزند به نام های، سیاوش، سامان، سیروس و ساقی حاصل این ازدواج هستند. در همین سال اولین مجموعه اشعار او با نام «آهنگ های فراموش شده» به چاپ می رسد و همزمان کار در نشریاتی مثل «هفته نو» را آغاز می کند.
ازدواج دوم
شاملو در سال ۱۳۳۶ با توسی حائری ازدواج می کند (دومین ازدواج او نیز مانند ازدواج اول مدت کوتاهی دوام می آورد و چهار سال بعد در ۱۳۴۰ از همسر دوم خود نیز جدا می شود.) در این سال با انتشار مجموعه اشعار هوای تازه خود را به عنوان شاعری برجسته تثبیت می کند. این مجموعه حاوی سبک نویی است و بعضی از معروف ترین اشعار شاملو همچون پریا و دخترای ننه دریا در این مجموعه منتشر شده است.
ازدواج سوم
شاملو در ۱۴ فروردین ۱۳۴۱ با آیدا سرکیسیان (ریتا آتانث سرکیسیان) آشنا می‌شود. این آشنایی تأثیر بسیاری بر زندگی او دارد و نقطهٔ عطفی در زندگی او محسوب می‌شود. در این سال‌ها شاملو در توقف کامل آفرینش هنری به سر می‌برده و تحت تأثیر این آشنایی شعرهای مجموعهٔ آیدا: درخت و خنجر و خاطره! و آیدا در آینه را می‌سراید. او دربارهٔ اثر آیدا در زندگی خود به مجله فردوسی گفت: «هر چه می‌نویسم برای اوست و به خاطر او… من با آیدا آن انسانی را که هرگز در زندگی خود پیدا نکرده‌بودم پیدا کردم». آیدا و شاملو در فروردین ۱۳۴۳ ازدواج می‌کنند و شش ماه در ده شیرگاه (مازندران) اقامت می‌گزینند و از آن پس شاملو تا آخر عمر در کنار او زندگی می‌کند.
«نخستین شب شعر بزرگ ایران» در سال ۱۳۴۷، از سوی وابسته فرهنگی سفارت آلمان در تهران برای احمد شاملو ترتیب داده شد. شاملو، گذشته از شعر، فعالیت‌هایی مطبوعاتی، پژوهشی و ترجمه‌هایی شناخته‌شده نیز دارد. مجموعهٔ کتاب کوچه او بزرگ‌ترین اثر پژوهشی در باب فرهنگ عامه مردم ایران است.
بعضی از آثار وی به زبان‌های سوئدی، انگلیسی، ژاپنی، فرانسوی، اسپانیایی، آلمانی، روسی، ارمنی، هلندی، رومانیایی، فنلاندی، کردی و ترکی ترجمه شده. او از سال ۱۳۳۱ به مدت دو سال، مشاور فرهنگی سفارت مجارستان بود. شاملو در سینما نیز فعّال بود و برای فیلم‌سازان نامداری چون ساموئل خاچیکیان و ناصر ملک‌مطیعی و ایرج قادری فیلمنامه نوشته‌است.
احمد شاملو پس از یک دورهٔ طولانی بیماری، در تاریخ ۲ مرداد ۱۳۷۹ درگذشت و پیکرش در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شده‌است. سنگ گور او بارها توسط افرادی ناشناس شکسته شده‌است.از سال ۱۳۹۴ به مناسبت بزرگداشت این شاعر، جایزه شعر احمد شاملو راه‌اندازی شده است، مراسم پایانی این مناسبت ادبی روز ۲۱ آذر و همزمان با سالروز تولد این شاعر برگزار می‌شود.
کتاب مجموعه آثار احمد شاملو (دفتر یکم:شعرها)
کتاب مجموعه آثار احمد شاملو (دفتر یکم: شعرها) دربرگیرنده‌ی ۱۷ مجموعه شعر با عناوین آهن‌ها و احساس، بیست وسه، قطعنامه، آهنگ های فراموش شده، هوای تازه، باغ آیینه، لحظه ها وهمیشه، آیدا درآیینه، آیدا درخت و خنجر و خاطره، ققنوس در باران، مرثیه های خاک، شکفتن در مه، ابراهیم در آتش، دشنه در دیس، ترانه های کوچک غربت، مدایح بی صله، درآستانه و حدیث بی قراری ماهان است.
کتاب مثل خون در رگ های من
کتاب «مثل خون در رگ‌های من» اثر احمد شاملو، شامل نامه‌های احمد شاملو به همسرش آیدا سرکیسیان و پاسخ‌های آیدا به او است که در سال‌های ۴۰ و ۵۰ به رشته تحریر درآمده است. آیدا «ریتا آتانث سرکیسیان » همسر احمد شاملو بعد پانزده سالی که از مرگ این شاعر جریان‌ساز می‌گذرد، اجازه انتشار این نامه‌ها را داده. رابطه عاطفی و عاشقانه‌ی احمد شاملو و آیدا سرکیسیان یکی از مشهورترین وجوه زندگی این شاعر است که باعث تحولی در زندگی شاملو شد.
به طوری که در بسیاری از مشهورترین اشعارش رد پای حضور آیدا کاملا محسوس است. به همین دلیل می‌توان این رابطه را یکی از تاثیرگذارترین روابط عاشقانه‌ای دانست که شخص شاملو نیز مدام به آن اشاره داشت. در این نامه‌ها فضای حاکم نیز همین احساسات شخصی شاعر است و صدالبته اشاره‌هایی به برخی مسائل ادبی و سیاسی روزگار.
حس و حال کتاب مثل خون در رگ‌های من (نامه‌های شاملو به آیدا) حس و حال عاشقی دارد. احمد شاملو که همۀ شور، شادی، لذت و هیجان دنیا را در آیدایی می‌‌بیند که قلبش را به تمامی تسخیر کرده‌است. در این کتاب شاملو را بیشتر می‌شناسید و با زوایای پنهان ذهنش آشنا می‌شوید. سیر رشد احساسی و درونی شاملو را پس از آشنایی‌اش با آیدا می‌بینید و به تأثیر بی‌حد آیدا در خلق و خصوصیات شاملو پی خواهید برد.
عشق آیدا به شیوه‌ای خاص و عجیب، شاملو را در مسیر تکامل قرار می‌دهد و واژه‌ها را به ذهنش می‌باراند تا شعر در او از نو و بعد از سال‌ها جوانه بزند؛ آیدا هم بر شخصیت و روح شاملو و هم بر شعر و هنرش، تأثیرات شگرفی می‌گذارد که در لابه‌لای جملات کتاب مثل خون در رگ‌های من واضح است. نامه‌ها در کتاب مثل خون در رگ‌های من، چنان به ما عشق و زندگی را می‌آموزند که خودمان از آنچه در قالب شعر و شور واژه می‌آموزیم، متعجب می‌شویم.
کتاب آیدا در آینه
آیدا در آینه عاشقانه‌ای است برای آیدا (ریتا آتانث سرکیسیان)، همسر سوم شاملو و شاملو با این کتاب عشقش را به آیدا کامل کرده است. این کتاب اولین دفتر شعر شاملو پس از ازدواج با آیداست که از مهم‌ترین اشعار آن می‌توان به شعرهای «آیدا در آینه»، «سخنی نیست»، «سرود برای سپاس و ستایش»، «آغاز»، «تکرار» و «وصل» اشاره کرد.
شاملو در این مجموعه خواندنی، تا حد زیادی از داستان های اسطوره ای و متون کهن برای خلق اشعار خود بهره گرفته و این مفاهیم، هم در زبان و هم در موضوعات شعرهای این کتاب، نمودی ویژه دارند. این شاعر بزرگ ابتدا عناصر و شخصیت های مورد نظر خود را پدید می آورد و سپس در نقش یک راهنما برای آن ها در دنیای شعرش ظاهر می شود.
این کتاب را می توان نشان دهنده رسیدن شاملو به نوعی از بلوغ در توانایی های ادبی اش در نظر گرفت چرا که او نشان می دهد که به سبک و زبانی مختص به خود دست یافته است. شاملو در کتاب آیدا در آینه، مانند سایر آثار برجسته ی خود، عشق را دستمایه آفرینش هنری و خلاق قرار داده است.
کتاب هوای تازه
کتاب «هوای تازه» شامل تعداد زیادی از تأثیرگذارترین و زیباترین شعرهای این شاعر بزرگ است که از اوج هنری‌اش بهره‌مند است. این اثر اولین بار سال ۱۳۳۶ به چاپ رسید و بازتابی از فضای ادبی آن زمان است. شعرهای این اثر نثر گونه سروده شده‌اند و از نمونه‌های خوب شعر شاملویی هستند.
اشعار این کتاب خواندنی و شیوا هستند و در اواخر دهه‌ی بیست و اوایل دهه‌ی سی سروده شده‌اند. ازجمله شعرهای این کتاب می‌توان به بازگشت ۱۳۲۷، رانده ۱۳۳۰، بیمار ۱۳۲۹، رنج دیگران ۱۳۳۴، دیدار واپسین ۱۳۳۵، شعر ناتمام ۱۳۳۵ و سفر ۱۳۳۰ اشاره کرد. برخی از اشعار این دیوان مربوط به زمانی هستند که شاعر در زندان بود، شعر گم‌شده یکی از آن سروده هاست که در سال ۱۳۳۳ در زندان قصر سروده شده است.
گزینه اشعار شاملو
کتاب ترانه های اشک و آفتاب
کتاب شناسی شاملو
آهنگ‌های فراموش‌شده (۱۳۲۶)
قطعنامه (۱۳۲۹)
هوای تازه (۱۳۳۵)
باغ آینه (۱۳۳۸)
لحظه‌ها و همیشه (۱۳۴۱)
آیدا در آینه (۱۳۴۳)
آیدا، درخت و خنجر و خاطره (۱۳۴۴)
ققنوس در باران (۱۳۴۵)
مرثیه‌های خاک (۱۳۴۸)
شکفتن در مه (۱۳۴۹)
ابراهیم در آتش (۱۳۵۲)
دشنه در دیس(۱۳۵۶)
ترانه‌های کوچک غربت (۱۳۵۹)
مدایح بی‌صله (۱۳۶۹)
در آستانه (۱۳۷۶)
حدیث بی‌قراری ماهان (۱۳۷۸)
ترجمه های شاملو
برزخ از «ژان روورزی» (۱۳۳۴)
زرنگاراز «هربر لو پوریه» (۱۳۳۵)
پابرهنه‌ها از «زاخاریا استانکو» (۱۳۳۷)
قصه‌های بابام از «ارسکین کالدول» (۱۳۴۶)
عروسی خون از «فدریکو گارسیا لورکا» (۱۳۴۷)
درخت سیزدهم از «آندره ژید» (۱۳۴۹)
دماغ از «ریونوسوکه آکوتاگاوا» (۱۳۵۱)
سیزیف و مرگ از «روبر مرل» (۱۳۵۲)
خزه از «هربر لو پوریه» (۱۳۵۵)
مرگ کسب و کار من است از «روبر مرل» (۱۳۵۵)
شازده کوچولو از «آنتوان دوسنت اگزوپری» (۱۳۵۸)
